Η ΦΟΥΣΚΑ ΤΩΝ SOCIAL NETWORKS

Με αφορμή τον εύλογο θόρυβο που έχει ξεσπάσει μετά τις δηλώσεις του Έντουαρντ Σνόουντεν, ακολουθεί απόσπασμα από κείμενο του Σωκράτη Παπαχατζή, δημοσιευμένο στο τεύχος του ΗΧΟΥ Φεβρουαρίου του 2013 [στο πλαίσιο του “απολογισμού”, μουσικού και όχι μόνο, της προηγούμενης χρονιάς]. Πρόκειται για το τελευταίο μιας σειράς κειμένων αντιδιαδικτυακής πολεμικής [λίαν μοναχικής κάποτε] που ξεκίνησε από τις σελίδες του περιοδικού 7 χρόνια πριν. 

Υψώνοντας προσεκτικά τον τόνο της φωνής, δίνοντάς της χροιά αυθόρμητου ξεσπάσματος, ο πολιτικάντης δηλώνει υποταγή στο θέλημα του κυρίαρχου λαού, εξαίροντας το δημοκρατικό του αισθητήριο. Η πλατεία και οι γύρω δρόμοι συγκλονίζονται απ’ τους αλαλαγμούς του πλήθους.

Την ίδια στιγμή, κάπου αλλού, ο λαϊκός τροβαδούρος, υψώνοντας τα χέρια αντιγυρίζει το χειροκρότημα στο δικό του κοινό, μ’ ένα πλατύ χαμόγελο. «Είσαστε το καλύτερο κοινό που είχαμε ποτέ… Είστε …πραγματικά θαυμάσιοι..» Μέσα στην κατάμεστη, συγκινησιακά φορτισμένη αίθουσα, οι πάντες καταχειροκροτούν τους πάντες.

Το κύριο μέλημα των ασκούντων εξουσία είναι: ουδείς από τους εξουσιαζόμενους πρέπει να αισθανθεί ότι τον εξουσιάζουν. Αυτό είναι ένα μάθημα που τα Νέα Μέσα έχουν εμπεδώσει.

Υπάρχει άραγε αυτό που λέμε κεντρική ιδέα, στίγμα μιας εποχής, κατάστασης πραγμάτων; Ή είναι απλώς αυτό που επιλέγουμε αυθαίρετα ως διαπιστωτική αφετηρία, ξεκινώντας από κει μια «αφήγηση» που μας βολεύει; Το ερώτημα ακούγεται βαρύγδουπο, τουλάχιστον στο πλαίσιο ενός μουσικού απολογισμού. Ας το φέρουμε λοιπόν στα ταπεινά μας μέτρα:  Τα 1.311.368.198 clicks [τη στιγμή που γράφω, αρχές Φλεβάρη] του ‘Gangnam Style’ αντιπροσωπεύουν κάτι άλλο πέρα από το προφανές; ότι δηλαδή κάποιοι, άγνωστο πόσοι, έκαναν 1.311.368.198 κλικ, για ν’ ακούσουν το τραγούδι / δουν το βίντεο / χορέψουν / τσεκάρουν τον αριθμό των κλικ / κάνουν οτιδήποτε άλλο; Είναι το ‘Gangnam Style’ η …κοινή συνισταμένη που όρισε για το 2012 η «συλλογική σοφία», περί της υπάρξεως της οποίας κόπτονται οι tech optimists – ξεχνώντας ότι «πρόοδος» δεν προέκυψε ποτέ από συλλογικότητες αλλά από μεμονωμένες περιπτώσεις; Ή είναι αυτό που αποφάσισε η «υπερ-οντότης διαδίκτυο» για κείνους που προσβλέπουν σ’ αυτήν ως virtual σωσίβιο από την πραγματικότητα;

Πιστεύω το δεύτερο. Το θέμα αφορά στη δομή και τις δυνατότητες του αυτονομημένου μέσου. Στη δυνατότητά του, συγκεκριμένα, όχι να μας αντιπροσωπεύει,  αλλά να μας πουλά τους εαυτούς μας ως μάζα περιπλανώμενων, με κινητήρια δύναμή της την πλήξη [λέγε με αποχαύνωση] την νοσηρή περιέργεια και το «γιατί όχι». Στο πλαίσιο αυτής της παρουσίασης,  η εικόνα ενός πλανήτη συντονισμένου στο ρυθμό του ‘Gangnam Style’ είναι αυτό που γράφουν οι αναρχικοί στους τοίχους: «εικόνα από το μέλλον». Αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Άλλωστε ο λόγος που το διαδίκτυο  βρίσκεται εδώ, ως σουρεαλιστικά αναβαθμισμένο Living Theatre, είναι για να μοιράζει ρόλους, από το απόθεμα σεναρίων που δημιουργούν αόρατοι τεχνικοί της εξουσίας.

Δεν εννοώ την κουστωδία των RPGs. Νούμερο 1 ρόλος που καλείσαι να ερμηνεύσεις είναι εκείνος του εαυτού σου, με όρους «ροκ  σταρ» [ο τίτλος αποδίδεται νομότυπα στις μέρες μας, σε όποιον διαθέτει «έντονη» προσωπικότητα]

Πώς το έλεγε ο «σύμβουλος νέων μέσων» στην τηλεόραση, με αφορμή την ιστορία με τον αποκλεισμό της Παπαχρήστου; «Πρέπει να προσέχουμε, γιατί όταν γράφουμε κάτι στο διαδίκτυο, μας διαβάζει όλη η ανθρωπότητα…»

Προσέξτε τη διατύπωση, προσέξτε πώς μας νουθετεί, ρίχνοντας από δίπλα το δόλωμα της αναβάθμισής μας σε …celebrity status.

Τι είναι αυτό που κάνει δισεκατομμύρια δικτυωμένων να θέτουν υπό τα όμματα της ανθρωπότητας τις ιδιωτικές τους συζητήσεις; Ίσως η καλλιεργημένη αίσθηση ότι καθένας μας είναι και ένας δυνάμει σταρ…Ότι είναι σημαντικός, ότι οι εκμυστηρεύσεις του αφορούν τους γύρω του, σε μια ακτίνα που διευρύνεται απεριόριστα. Αν δεν μετατρεπόταν σε καλλιτέχνη – showman ο «σύγχρονος πολίτης», πώς θα ενσωματωνόταν στο Μεγάλο Σχέδιο; Γιατί το Σχέδιο υπάρχει. Συνθήκη λειτουργίας του είναι να σε κάνει να αισθανθείς σπουδαίος, ώστε να «ανοιχτείς». Και τότε…

Ποιες κάμερες, ποιες παγιδεύσεις τηλεφώνων… μιλάμε εδώ για εξόφθαλμη επιχείρηση νυχθημερόν παρακολούθησης ολόκληρου πλανήτη, καθώς

«με την προμετωπίδα μιας τεχνολογικής επανάστασης κάποιοι μεγιστοποιούν τον κοινωνικό έλεγχο, δίνοντας στα εργαλεία τους μορφή καταναλωτικών αγαθών και μετακυλώντας τα έξοδα της παρακολούθησης στους παρακολουθούμενους…» [Σ. Παπαχατζής, ΗΧΟΣ 7-2011].

Ξεχνούν βεβαίως, τα δισεκατομμύρια των «showmen», ότι η τέχνη ναι μεν είναι εκμυστήρευση του καλλιτέχνη, αλλά …στον εαυτό του.

Μου είναι δύσκολο να θυμηθώ πιο γλαφυρή περιγραφή της διαδικτυακής συνθήκης, από αυτήν του παρακάτω αποσπάσματος. Προέρχεται από το ‘Μπαλκόνι’ του Ζαν Ζενέ που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1957.

Μιλά η Ίρμα, ιδιοκτήτρια ενός οίκου ανοχής, που αποστολή έχει να ικανοποιεί τις φαντασιώσεις της πελατείας της:

[για τον Mark Zuckerberg:]

“Όλοι τα θέλουν όλα όσο γίνεται πιο αληθινά…Μαζί με κάτι απροσδιόριστο που να τα κάνει να μην είναι αληθινά. Κάρμεν, εγώ η ίδια αποφάσισα να ονομάσω οίκο ψευδαισθήσεων την επιχείρησή μου, δεν είμαι όμως παρά η διευθύντριά του. Ο καθένας απ’ αυτούς, όταν χτυπάει το κουδούνι και μπαίνει μέσα, φέρνει μαζί του το τέλεια οργανωμένο του σενάριο. Σε μένα, το μόνο που απομένει, είναι να νοικιάζω το δωμάτιο και να προμηθεύω τα σύνεργα και τους ηθοποιούς, αρσενικούς και θηλυκούς. Κατάφερα, κορίτσι μου, να αποσπάσω αυτό το σπίτι απ’ το χώμα – καταλαβαίνεις τι θέλω να πω; Εδώ και πολύ καιρό το έχω ξαμολύσει, κι αυτό πετάει. Έχω κόψει τα σχοινιά. Κι αυτό πετάει. Ή αν προτιμάς, αρμενίζει στον ουρανό όπου με παίρνει και μένα μαζί του…”[μετάφραση Δημήτρης Δημητριάδης, εκδόσεις Ύψιλον]

Για να μας φέρει κάποιος «πιο κοντά», θα πρέπει πρώτα …να μας απομακρύνει. Η δια ζώσης επικοινωνία υποκαθίσταται από την εξ αποστάσεως, με άτομα με τα οποία δεν σε συνδέει τίποτα εκτός από κάποιες …εκλεκτικές συγγένειες. Ο «φίλος» του facebook δεν χρειάζεται να είναι αληθινός σου φίλος. Δεν χρειάζεται καν να είναι κάποιος που συμπαθείς. Η φιλία δεν είναι το μόνο πράγμα που χάνει το νόημά του στη virtual reality.

Κι ωστόσο, αυτά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που καταργούν την ουσιαστική επικοινωνία, αποθαρρύνουν ταυτόχρονα κάθε δραστηριότητα, που πάει να ξεφύγει απ’ τον ιστό τους. Έχουμε τη βίαιη ενθυλάκωση του πολίτη σε ένα δίκτυο, δήθεν κοινωνικό, που λειτουργεί με όρους μάζας. Αν αυτός ο «αγελαίος αυτισμός» [Ζαν Κλωντ Μισεά] δεν είναι προθάλαμος για τον καραμπινάτο φασισμό τότε τι είναι;

Μέσα με τέλη του 2012, το θέμα παρουσιάστηκε στις εσωτερικές  σελίδες των φυλλάδων του mainstream: το Facebook παραχωρεί [καλέ σωπάστε…] προσωπικά δεδομένα των χρηστών του στις μυστικές υπηρεσίες, κάποια από τις οποίες [η NSA] περιλαμβάνεται στους χρηματοδότες του. Το πράγμα ερχόταν πια στο φως, οι «τεχνοφοβικοί» και οι «συνωμοσιολόγοι» παίρναμε την εκδίκησή μας: εγγραφόμενος στο Facebook προσφέρεσαι αυτοβούλως όχι μόνο ως πειραματόζωο των στατιστικολόγων,  αλλά και ως αντικείμενο ωμής παρακολούθησης. Αποτέλεσμα της αποκάλυψης: Τζίφος. Αντίδραση δεν καταγράφηκε,  αμφιβάλλω αν υπήρξε ένας που να έκλεισε το λογαριασμό του στο Facebook. Μετά από λίγο το θέμα είχε ξεχαστεί.

Γιατί το momentum του Μέσου είναι ανίκητο, χάρη στη διαδραστικότητα, το αμφίδρομο της λειτουργίας, τη μαζική έκκριση αδρεναλίνης που κρατά την κοινωνία σε «μπραουνική» κίνηση [τρικυμία εν ποτηρίω]. Το ίδιο εργαλείο καταγράφει, κωδικοποιεί και  …εκπληρώνει καταναλωτικές επιθυμίες. Το ίδιο υποδέχεται αμερόληπτα όλες τις απόψεις, κωδικοποιώντας και σερβίροντάς τες ως τάσεις προσαρμοσμένες στις δικές του ανάγκες. Το Μέσο δεν βρίσκεται εδώ για να φροντίσει εσένα. Είναι εδώ για να φροντίσει τον εαυτό του, δηλαδή τους διαχειριστές του. Δεν είναι μέσο επικοινωνίας, αλλά άσκησης εξουσίας.