«Θα  ήθελα» είπε ο συνομιλητής μου «να δω μια κοινωνία χωρίς μηχανές, χωρίς αυτοκίνητα και αεροπλάνα. Θα  ήθελα να κυκλοφορώ στις μεγάλες πλατείες των πόλεων του μέλλοντος και να παρακολουθώ υπαίθριες παραστάσεις θεάτρων, να ακούω απαγγελίες ποιημάτων και να επικοινωνώ με τους συνανθρώπους μου. Αυτή θα ήταν η ιδανική κοινωνία για μένα…».

Άμεση ήταν η αντίδραση του αμερικανοφερμένου τεχνοκράτη.

 «Αυτά είναι ουτοπίες» είπε. «Ο άνθρωπος πρέπει να χρησιμοποιεί μηχανές, να χτίζει, να κινείται με αυτοκίνητα, να χρησιμοποιεί αεροπλάνα.. Αυτό που εσύ ονομάζεις καταστροφή, εγώ το ονομάζω εξέλιξη…Τίποτα δεν πρέπει να μείνει ανεκμετάλλευτο… »

Δεν χρειάζεται να πω ότι και οι δυο έσφαλαν τραγικά τραβώντας τα δικά τους υποκειμενικά άκρα και αποπροσανατολίζοντας και παραπλανώντας τον κόσμο που τους παρακολουθούσε.

Στείροι τεχνοκράτες και ψευτοδιανοούμενοι. Μαύρα ή άσπρα. Κάρβουνα ή πυρηνικοί σταθμοί. Γαϊδούρια ή αυτοκίνητα. Ποτέ δεν ακούστηκαν οι προτάσεις των διανοούμενων τεχνοκρατών μιας νέας γενιάς επιστημόνων που προσπαθούν (και επιτυγχάνουν) να παντρέψουν την τεχνολογική εξέλιξη με την προστασία του περιβάλλοντος (παράδειγμα το Λονδίνο και ο Τάμεσης). Οι επιστήμονες αυτοί γνωρίζουν καλά πως ο κόσμος δεν μπορεί να επιστρέψει στα γαϊδούρια για τον πολύ απλό λόγο ότι οι 10-12 δισεκατομμύρια άνθρωποι, που θα αποτελούν τον πληθυσμό του πλανήτη, σε 20- 30 χρόνια θα έχουν αρκετά προβλήματα επιβίωσης για να μπορέσουν να θρέψουν και τα συμπαθή τετράποδα.

Καλά ή κακά οι κοινωνίες εξελίχτηκαν όπως εξελίχτηκαν. Δεν είναι δυνατόν σήμερα να λύσουμε τα προβλήματα του χθες, ούτε εξυπηρετεί κανέναν το ατέλειωτο ευχολόγιο (που χρησιμοποιείται πολύ στην Ελλάδα). Το μπετόν έπρεπε να ακολουθήσει τις πληθυσμιακές πλημμύρες στις πόλεις του 20^ου αιώνα, οι απάνθρωπες πόλεις έπρεπε να ’ρθουν, το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο, η διάσπαση του ατόμου, η εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας, όλα έπρεπε να ’ρθουν, γιατί είναι μέρη, τμήματα της εξέλιξης ενός ανήσυχου λογικού όντος που λέγεται άνθρωπος.

Άκουσα προχθές κάποιον που… ευχόταν να μην υπήρχαν τα αεροπλάνα για να μην πέφτουν σήμερα και σκοτώνεται κόσμος! Η ιερά εξέταση και ο σκοταδισμός του μεσαίωνα εξακολουθεί να υπάρχει. Κάψτε τον αιρετικό Ράιτ και τον Κίττυ Χωκ, σταυρώστε τον Νήλ Άρμστρονγκ και τον Γιούρι Γκαγκάριν. Γκρεμίστε το Σαλιούτ και το Σκάυλαμπ γιατί όταν εκτοξευτεί σε τροχιά και περάσουν 50 χρόνια υπάρχει φόβος να πέσει στο κεφάλι «αθώων ανθρώπων». Εξαφανίστε το αυτοκίνητο γιατί μολύνει και σκοτώνει…

Ποτέ, μα ποτέ δεν ακολουθήθηκε ο ανθρώπινος δρόμος που λέει: χρησιμοποιήστε τις μηχανές, αλλά με σύνεση και προσοχή.

Στη δεκαετία του ’70 το αυτοκίνητο δέχτηκε αλλεπάλληλες επιθέσεις από το «λόμπυ» των ψευτοδιανοουμένων που ζητούσαν την εξαφάνιση της μηχανής επειδή ο χειριστής της ήταν εγκληματίας! Ποτέ δεν ακολουθήθηκε και εδώ ο ανθρώπινο δρόμος. Ποτέ δεν αναζητήθηκε ο πραγματικός υπεύθυνος, ο άνθρωπος πίσω από το σχεδιαστήριο, το τιμόνι, το συνεργείο. Σιγά σιγά οι λαμαρίνες απόκτησαν ανθρώπινη προσωπικότητα. Η εκστρατεία της διαστρέβλωσης έκανε τ’ αυτοκίνητα δολοφόνους, κλέφτες, ψυχοπαθείς…

Μια νέα απειλή παρουσιάστηκε: ο Μολώχ της Ασφάλτου.

Αυτός ήταν υπεύθυνος για την κακή χρήση, σ’ αυτόν ρίχνονταν όλα τα κρίματα. Σ’ αυτόν και στην υπερβολική ταχύτητα και στις λαμαρίνες που είχαν πια ανθρώπινες ιδιότητες.

Όπως ήταν φυσικό, ο κόσμος μίσησε τα… σίδερα. Μίσησε τα εργοστάσια. Τις τσιμινιέρες. Τα τσιμεντάδικα. Αντί να καταφερθεί εναντίον εκείνων που επέτρεψαν να λειτουργούν με τον τρόπο αυτό. Είναι ανόητο να ξοδεύουμε τον πολύτιμο χρόνο μας ευχόμενοι να μην είχε εμφανιστεί η πολυκατοικία και το μπετόν. Κι είναι τουλάχιστο αντιδραστικό να χύνουμε ποταμούς μελάνης (και δηλητηρίου) καταφερόμενοι εναντίον των μεταφορικών μεσών, ανάμεσα στα οποία είναι και το αυτοκίνητο.

Αντί γι’ αυτό θα ’πρεπε, εδώ και πολλά χρόνια, να ’χουμε ακούσει τις αδύναμες φωνές των ανθρώπων εκείνων που έδιναν τις μάχες ενάντια στον γιγαντισμό, στην σπατάλη των καυσίμων, στην τεχνολογική στειρότητα των κατασκευαστών- που προέρχονταν από την αποδοχή κάθε μηχανικού σκουπιδιού από το τραγικά απληροφόρητο κοινό.

Μέχρι το 1973 τα «μεγάλα» αυτοκίνητα ήταν ασφαλή (ενώ συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο).

Μέχρι το 1973 τα μεγάλα αυτοκίνητα ήταν οικονομικά (ενώ κι εδώ είναι ανάποδα).

Μέχρι το 1973 το αυτοκίνητο δεν ήταν μέσο μεταφοράς, δεν ήταν λειτουργικό εργαλείο, αποτέλεσμα επιστημονικής και οικολογικής σκέψης, αλλά έκφραση του χαρακτήρα του ιδιοκτήτη του.

Εκατοντάδες κιλά λαμαρίνας έντυναν βαρύτατα πλαίσια που τα κινούσαν τεράστιοι, βενζινοβόροι κινητήρες. Το μεγάλο βάρος οι αμαθείς το θεωρούσαν προσόν, παράγοντα ασφάλειας. Δεν θα εκπλαγώ καθόλου αν ακούσω ότι ακόμα υπάρχουν άνθρωποι που πιστεύουν ότι τα βαριά αυτοκίνητα είναι πιο… ασφαλή!

Τρία είναι τα γεγονότα που οδήγησαν στην αλλαγή που ραγδαία εξελίσσεται: η ενεργειακή κρίση του 1973, ο πληθωρισμός και η μόλυνση του περιβάλλοντος.

Η πετρελαϊκή κρίση ήταν το «σοκ» που διέλυσε τις αυταπάτες, έθεσε σε λειτουργία τον μηχανισμό του πληθωρισμού στις λεγόμενες αναπτυγμένες (διάβαζε σπάταλες) χώρες και ξεκίνησε την τρελή πορεία των τιμών προς τα πάνω.

Ξαφνικά τίποτα δεν ήταν όπως πριν. Ούτε και τ’ αυτοκίνητα. Η αντίστροφη μέτρηση για την προσγείωση σ’ έναν κόσμο ρεαλιστικό είχε αρχίσει. Η μόνη αντίδραση παρουσιάστηκε από τις ΗΠΑ, μιας χώρας της οποίας το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού της αποτελείται από ανθρώπους- φυτά, πολίτες χωρίς πολιτική σκέψη, χωρίς ικανότητα συλλογής και αξιολόγησης των γεγονότων, χωρίς σύνδεση με την πραγματικότητα του υπόλοιπου πλανήτη.

Η κρίση τάραξε τους Αμερικανούς αλλά όχι και τις βιομηχανίες αυτοκινήτου της χώρας αυτής που συνέχισαν να παράγουν για αρκετό καιρό λευκούς ελέφαντες, με σχήματα βαρβαρικά, κινητήρες που θα μπορούσαν να ηλεκτροδοτήσουν ένα μικρό χωριό και ανύπαρκτη αεροδυναμική σχεδίαση.

Σε πείσμα όσων έγραψαν ότι οι λευκοί ελέφαντες έπρεπε να πεθάνουν, οι Αμερικανοί συνέχιζαν με περισσότερα μηχανικά παχύδερμα. Χρειάστηκε να ’ρθει μια δεύτερη κρίση, η Επανάσταση της Περσίας και η εμφάνιση της μεγάλης προσωπικότητας που ακούει στο όνομα Χομεϊνί, για να «ξυπνήσουν» οι βιομηχανίες των ΗΠΑ και να αρχίσουν να σκέπτονται με ανθρώπινα μέτρα. Η Ευρώπη ήταν σε καλύτερη μοίρα. Οι πόλεις, τα χωριά, οι άνθρωποί της είχαν δεχτεί τις βόμβες και το αίμα δύο Παγκόσμιων πολέμων. Οι επιστήμονές της, οι ερευνητές και οι σχεδιαστές μεταφορικών μέσων γνώριζαν καλά το πρόβλημα. Είχαν ζήσει την ανέχεια, είχαν κουραστεί για να βρουν λύσεις, είχαν σχεδιάσει οικονομικά και αεροδυναμικά σωστά αυτοκίνητα.

Η κρίση βρήκε την Ευρώπη έτοιμη για την αλλαγή. Τα παχύδερμα που έπρεπε να θαφτούν δεν ήταν πολλά και γρήγορα εξαφανίστηκαν. Μια σειρά ραγδαίων εξελίξεων άρχισε τον χειμώνα του ’73 και συνεχίζεται αυτή τη στιγμή χωρίς σημάδια υποχώρησης.

Οι κυβερνήτες των ευρωπαϊκών χωρών αλλά και οι κυβερνήσεις των χωρών του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου ποντάρουν βαριά στο αυτοκίνητο και στη βιομηχανία του.

Επενδύσεις δισεκατομμυρίων δολαρίων έγιναν ή θα γίνουν μέσα στα επόμενα χρόνια στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, τη Γαλλία, την Αγγλία, τη Δυτική Γερμανία.

Τα κέντρα ερευνών των βιομηχανιών εργάζονται ασταμάτητα για τη σχεδίαση, εξέλιξη και τελειοποίηση μικρότερων αυτοκινήτων, με οικονομικούς κινητήρες, με άψογη αεροδυναμική, με μικρό βάρος, αναρτήσεις που θα εξασφαλίζουν μεγάλο βαθμό ενεργητικής ασφαλείας και πλαίσια που θα προφυλάσσουν- λόγω της σχεδίασής τους- περισσότερο από τα παλιά σιδερικά σε περίπτωση ατυχήματος.

Η δεκαετία του ’70 και τα γεγονότα της λειτούργησαν καταλυτικά στην εξέλιξη του αυτοκινήτου. Οι πανίσχυρες οικονομοπολιτικές ενώσεις κατέφαγαν τα περιττά μπιχλιμπίδια και άφησαν το αυτοκίνητο στην πραγματική του μορφή: ένα μέσο μεταφοράς για τους πολίτες της Γης που τους επιτρέπει να κινούνται γρήγορα και με ασφάλεια από το ένα μέρος στο άλλο χωρίς να καταστρέψουν, χωρίς να σπαταλούν (σε σύγκριση με το τι καταναλώνουν).

Και το δικαίωμα της αυτοκίνησης κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει. Το έχουν ή το επιζητούν οι πολίτες της Γαλλίας αλλά και της Τσεχοσλοβακίας, της Βρετανίας αλλά και της Βουλγαρίας, της Ιταλίας αλλά και της Ιαπωνίας, της Τουρκίας και της Φινλανδίας, των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης.

Σωστό… Υπάρχουν χώρες με πολίτες που δεν έχουν να φάνε, τη στιγμή που σε άλλες η βενζίνη ξοδεύεται για ταξίδια στις Μπαχάμες.

Πάντα υπήρχαν.

Και πάντα θα υπάρχουν. Προσπάθεια των νέων τεχνοκρατών δεν είναι να εξαφανίσουν τις διαφορές αλλά να τις ελαττώσουν.

Μ’ αυτήν την αρχή ξεκίνησαν σοβαρές έρευνες στα μέσα της δεκαετίας με στόχο την ανακάλυψη νέων πηγών ενεργείας για νέους τρόπους αυτοκίνησης.

Οι νέοι επιστήμονες ερευνούν τις δυνατότητες των κινητήρων υδρογόνου, fuel cells, των μιγάδων κινητήρων βενζίνης- συσσωρευτών, των στροβίλων, των αμιγών ηλεκτροκινητήρων, χωρίς βέβαια να απομακρύνονται από την προσπάθεια του παλιού καλού κινητήρα εσωτερικής καύσης.

Κανείς, από το Ντιτρόιτ μέχρι το Τολιάτιγκραντ, από το Μπαλινκούρ μέχρι το Μλαντά Μποντεσλάβ, από το Τορίνο μέχρι το Τόκιο, δεν σκέπτεται πως η εποχή της αυτοκίνησης θα τερματιστεί. Πως θα αλλάξει μορφή ναι, αλλά, πως θα εξαφανιστεί… Αυτό είναι αποκλειστικό προνόμιο μιας περίεργης ιντελινγκέντσιας που ευδοκιμεί ιδιαίτερα σε μεσογειακά κλίματα όπου υπάρχει άφθονος χρόνος για χάσιμο.

Δυο τάσεις παρουσιάστηκαν αμέσως μετά το σοκ του ’73. Η μια ήθελε να κατασκευαστούν μικρά «φτωχά» αυτοκίνητα, σαν τα Ιζέτα, τα Γκογκομόμπιλ και τα Μέσερσμιτ που έκαναν την εμφάνισή τους αμέσως μετά τον πόλεμο και που πολλοί Έλληνες θυμούνται καλά 

Η άλλη ήθελε μικρά αυτοκίνητα φορτωμένα με «αξεσουάρ» κάθε μορφής και είδους. Λιτότης με πολυτέλεια, κραύγαζαν οι διαφημίσεις στις εφημερίδες και την τηλεόραση, παρασύροντας ακόμα πιο βαθιά στο σκοτάδι της άγνοιας τον καταναλωτή.

Όπως ήταν φυσικό, το απληροφόρητο αγοραστικό κοινό έκανε την εκλογή του: Διάλεξε… την πολυτέλεια αδιαφορώντας για την ανεπάρκεια των οργάνων ελέγχου, από τα λάστιχα και τα φρένα μέχρι τις αναρτήσεις και το βάρος. Για μια στιγμή φάνηκε ότι η Ευρώπη (για την Αμερική αρνούμαι να μιλήσω!) βάδιζε σταθερά στο δρόμο του αρχοντοχωριατισμού στις μεταφορές. Μια ψεύτικη ευφορία κατέλαβε κοινό και κατασκευαστές μέχρι τη Μάχη της Τεχεράνης, την πιο σημαντική- για τις διεθνείς εξελίξεις- ημέρα των τελευταίων 30 χρόνων.

Η πτώση του καθεστώτος του σάχη και η άνοδος στην εξουσία του Χομεϊνί, δεν ήταν ένα απλό πολιτικο- στρατιωτικό γεγονός ούτε ένα ξέσπασμα θεοκρατισμού, όπως πολλοί προσπαθούν να μας κάνουν να πιστέψουμε.

Τα γεγονότα στην Περσία ήταν (και είναι) το μεγάλο χέρι που γύρισε μια σελίδα ανοιγμένη για χιλιάδες χρόνια.

Στον πολιτικό τομέα απέδειξε πως τα κίττυ χωκ και τα μιντγουέη είναι άχρηστα μπροστά στην αποφασιστικότητα ενός λαού (και του ηγέτη του).

Στον τεχνολογικό τομέα απόδειξε πόσο εύθραυστη ήταν (και είναι) η παλιά τεχνολογία του «δυτικού και του ανατολικού» κόσμου, πόσο ανόητα, μυωπικά ήταν προσκολλημένη στο πετρέλαιο και πόσο εύκολο ήταν να τιναχτεί στον αέρα.

Ακόμη λειτούργησε σαν μηχανισμός προειδοποίησης, που ο στριγκός του ήχος ακούστηκε παντού: από τα σιωπηλά ψηλοτάβανα δωμάτια του Γουάιτχωλ μέχρι τους βαριά διακοσμημένους διαδρόμους του Κρεμλίνου και από τους κλινικούς διαδρόμους του Λάνγκλυ στην Βιρτζίνια μέχρι τον Λευκό Οίκο και τα άλλα κέντρα αποφάσεων όπου και αν βρίσκονταν.

Οι παλιές αντιλήψεις ήταν νεκρές. Η εποχή της αφθονίας είχε τελειώσει. Το παιγνίδι του κρυφτού πίσω από νομικίστικα παραβάν είχε πεθάνει. Οι Πέρσες σημάδευαν τον δρόμο για το στένεμα που οδηγούσε στον 21ο αιώνα. Οι Αμερικάνοι έπρεπε να ξεχάσουν τα θηλαστικά τους, οι Ευρωπαίοι έπρεπε να σφίξουν τις ζώνες τους, οι χώρες του Τρίτου κόσμου έπρεπε να πάρουν τη θέση που δικαιωματικά τους ανήκε.

Ξαφνικά, το αυτοκίνητο και η αυτοκίνηση δεν ήταν πια όπως παλιότερα.

Είχε αρχίσει να παρουσιάζεται ηθικό πρόβλημα!

Και το πρόβλημα αυτό μπορούσε να λυθεί με δύο τρόπους (για να εξαφανιστεί ούτε λόγος).

Ο ένας ήταν η… επιστροφή στις ρίζες, που αναφέραμε στην αρχή. Οι χλαμύδες και τα γαϊδούρια και οι ασθένειες που θα ακολουθούσαν λόγω κοπριάς. Ο άλλος ήταν η έρευνα και εξέλιξη για περισσότερο ανθρώπινα, λιγότερο σπάταλα, περισσότερο ασφαλή μέσα μεταφορών. Ο ένας ήταν η επιστροφή της τεχνολογίας των κινητήρων μερικές δεκάδες χρόνια πίσω, έτσι που, με τους χαμηλούς ρυθμούς περιστροφής και τις μεγάλες διαδρομές των εμβόλων να γίνει δυνατή μια μικρή μείωση της κατανάλωσης. Ο άλλος ήταν η «σμίκρυνση» των κινητήρων και η ελαχιστοποίηση των αποδόσεων. Τελικά ακολουθήθηκε ο δεύτερος δρόμος σε συνδυασμό με μια σοβαρή προσπάθεια για τη μείωση του βάρους των αυτοκινήτων.

Τίποτα όμως δεν έκανε μεγαλύτερη εντύπωση στους παρατηρητές των τεχνολογικών εξελίξεων από την εισβολή των ηλεκτρονικών στα αυτοκίνητα (και στα αεροπλάνα). Η υπόσχεση για τη συνεχή μείωση του κόστους των μικροκυκλωμάτων (αληθινή) σε συνδυασμό με τις άπειρες δυνατότητες που προσφέρουν έκανε τους κατασκευαστές να στραφούν προς τα εκεί.

Είναι σίγουρο ότι μέσα στα επόμενα δύο χρόνια, η επανάσταση που άρχισε το 1977-78 θα βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη και οι μικροϋπολογιστές θα ελέγχουν τα όργανα… ελέγχου, τις αναφλέξεις, τα συστήματα ψεκασμού καυσίμου (τα καρμπυρατέρ θα εξαφανιστούν), τα κυκλώματα πέδησης, επιτάχυνσης, μέγιστης ταχύτητας, βελτιώνοντας έτσι την κατανάλωση του οποιουδήποτε καυσίμου θα χρησιμοποιούν τα αυτοκίνητα της δεκαετίας του ’80.

Πέρα απ’ αυτό διαγράφεται λαμπρό το μέλλον των εναλλακτικών κινητήρων που σημαντικότερος απ’ όλους είναι ο κινητήρας υδρογόνου.

Σύντομα τα τεχνικά προβλήματα θα λυθούν και το αυτοκίνητο, στη σημερινή του ή σε κάποια προηγμένη μορφή, θα εξακολουθεί να βρίσκεται κοντά μας.

Τότε όμως δεν θα μολύνει, δεν θα καταστρέφει, αλλά απλώς θα μεταφέρει, κάτι που φαίνεται να ξεχάστηκε θαμμένο κάτω από τόνους χειρόγραφα με «σημασία» και «προβληματισμό».

Τη μεταφορά, τη δυνατότητα της επίσκεψης, της ανταλλαγής προϊόντων τη χρειάζονται και τη θέλουν όλοι οι άνθρωποι. Τα αυτοκίνητα της δεκαετίας του ’80 θα την προσφέρουν πενήντα φορές καλύτερα από τα αυτοκίνητα της δεκαετίας της Αλλαγής, της δεκαετίας του ’70.

Για το 1990 και το2000;

Δεν ξέρω.

Εύχομαι μόνο το προνόμιο της αυτοκίνησης να το έχουν όλοι οι άνθρωποι της γης. Είτε με αυτοκίνητα, είτε με ατομικές πτητικές συσκευές.

Μόνο μ’ αυτόν τον τρόπο θα μπορούν να επισκέπτονται άλλους τόπους και να επικοινωνούν με άλλους ανθρώπους.

Αν το προνόμιο της αυτοκίνησης χαθεί, τότε οι άνθρωποι θα αιχμαλωτιστούν από μια τεράστια οθόνη τηλεόρασης που θα μιλάει, θα ακούει και θα βλέπει. Και τότε το «1984» δεν θα είναι ένα βιβλίο επιστημονικής φαντασίας αλλά μια απάνθρωπη πραγματικότητα.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΒΑΘΑΣ