H «σφαγή» των µελισσών (και ο αφανισμός της ανθρωπότητας)

Ο Άλµπερτ Αϊνστάιν είχε διατυπώσει µια κορυφαία ρήση, απόρροια όχι τόσο της σοφίας του, αλλά της άριστης γνώσης που είχε για τον τρόπο λειτουργίας του πλανήτη. «Αν κάποτε οι µέλισσες αφανιστούν από προσώπου γης, το ανθρώπινο είδος δεν θα αργήσει να τις ακολουθήσει» είχε πει ξεκάθαρα. 
Ποιος, όµως, δίνει σηµασία στον σηµαντικότερο, ίσως, επιστήµονα που εµφανίστηκε στη Γη από τη στιγµή που υπάρχει η Bayer και η Syngenta, οι πολυεθνικές που σε πείσµα της κοινής επιστηµονικής λογικής έχουν βαλθεί στο όνοµα του κέρδους να εξοντώσουν τις µέλισσες;
Η απάντηση είναι: κανείς από εκείνους που οφείλουν, αφού φαίνεται πως θεωρούν ότι είναι πιο ασφαλές να υποκύψουν στις επιθυµίες των παραγωγών εντοµοκτόνων και φυτοφαρµάκων παρά τις προειδοποιήσεις των επιστηµόνων για τον κίνδυνο που συνεπάγεται για την ανθρωπότητα η εξαφάνιση των μελισσών.
Και τρανή απόδειξη των µεγάλων συµφερόντων που επικρατούν σε βάρος της δηµόσιας υγείας, της ασφάλειας τροφίµων και του περιβάλλοντος είναι το σκοτεινό, χωρίς κανόνες παιχνίδι που παίζεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ένα θρίλερ µε απειλές και πιέσεις, µε στόχο να µην αλλάξει τίποτα απολύτως στη χρήση των επικίνδυνων φυτοφαρµάκων που, σύµφωνα µε τους επιστήµονες, ευθύνονται για τη µαζική θανάτωση µελισσών σε ολόκληρο τον κόσµο. Ένα φαινόµενο που έχει φέρει σε απόγνωση τους µελισσοκόµους σε ολόκληρο τον κόσµο και που απειλεί ακόµα και την παραγωγή τροφίµων.
Επιστηµονικοί φορείς, µελισσοκόµοι και περιβαλλοντικές οργανώσεις τα τελευταία χρόνια κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου επισηµαίνοντας ότι για την ακατανόητη αρχικά µαζική εξόντωση των µελισσών ευθύνονται τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρµακα.
Οι επιστήµονες εντόπισαν τη φονική επίδραση των λεγόµενων και διασυστηµατικών εντοµοκτόνων έπειτα από τουλάχιστον 10 χρόνια χρήσης τους. Μετά τις προειδοποιήσεις των µελισσοκόµων και των περιβαλλοντικών οργανώσεων τη σκυτάλη πήρε ο ΟΗΕ, τον Μάρτιο του 2011, όταν με έκθεσή του έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου επισημαίνοντας ότι είχαν καταρρεύσει οι αποικίες των μελισσών στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη σε ποσοστό 30%!
Δυο χρόνια μετά, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), με έκθεσή της προς την Κομισιόν, επισήμανε τον κίνδυνο για τις μέλισσες και τους άγριους επικονιαστές που απορρέει από τη χρήση των πιο ευρέως χρησιμοποιούμενων νεονικοτινοειδών εντομοκτόνων και συγκεκριμένα των clothianidin, thiamethoxam και imidacloprid.
Η γνωμοδότηση της EFSA ταρακούνησε την Κομισιόν αφού η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων θεωρείται συντηρητική στις διατυπώσεις της και έχει κατηγορηθεί πολλές φορές για επιστημονικές διαγνώσεις προσαρμοσμένες στους νόμους της αγοράς.
Έτσι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να δράσει προτείνοντας την απαγόρευση για δυο χρόνια της χρήσης τριών νεονικοτινοειδών φυτοφαρμάκων και συγκεκριμένα των imidacloprid και clothianidin (της Bayer) και του thiametoxam της Syngenta, τα οποία χρησιμοποιούνται ευρέως και στην Ελλάδα, και μάλιστα για τέσσερις καλλιέργειες, του ηλίανθου, της ελαιοκράμβης, το καλαμποκιού και του βαμβακιού.
Η πρόταση, αν και συντηρητική, αφού ζητούσε την αναστολή χρήσης για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και όχι την οριστική απαγόρευση, δέχθηκε ανηλεή πόλεμο, όπως επίσης και τα ίδια τα μέλη της EFSA.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι δυο μεγάλες πολυεθνικές με επιστολές τους προς τους επιτρόπους Υγείας και Γεωργίας υποστήριζαν ότι για τον θάνατο των μελισσών ευθύνονται οι αγρότες που δεν κάνουν σωστή χρήση των φυτοφαρµάκων. Παράλληλα, το Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών (Corporate Europe Observatory) αποκάλυψε ότι η εταιρεία Syngenta είχε πρόσβαση στα αποτελέσµατα της έκθεσης της EFSA καθώς και στο δελτίο Τύπου πριν ακόµα ανακοινωθούν τα αποτελέσµατα και δοθεί στη δηµοσιότητα η σχετική ανακοίνωση, και δεν δίστασε µε επιστολή της να απειλήσει ακόµα και µε αγωγές την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίµων στην περίπτωση που επέµενε στη διατύπωση των θέσεών της για τη σχέση των διασυστηµατικών εντοµοκτόνων µε τον θάνατο των µελισσών.

Οι οργανώσεις των µελισσοκόµων σε ολόκληρο τον κόσµο, όπως και στην Ελλάδα, ζητούν δραστικά µέτρα, την απαγόρευση, δηλαδή, χρήσης όχι µόνο των τριών συγκεκριµένων φυτοφαρµάκων, αλλά και των επτά πιο βλαβερών για τις µέλισσες φυτοφαρµάκων (του imidacloprid και του clothianidin της Bayer, του thiamethoxam της Syngenta, του fipronil της BASF και των clorpyriphos, cypermethrin και deltamethrin) και την αντικατάστασή τους µε ασφαλή για τις µέλισσες, τον άνθρωπο και το περιβάλλον υποκατάστατα.

Όπως επισήµανε ο ευρωβουλευτής των Οικολόγων Πράσινων Νίκος Χρυσόγελος, τα υποκατάστατα δεν είναι µύθος, αφού «εναλλακτικές λύσεις στα νεονικοτινοειδή υπάρχουν. Απλές αγρονοµικές τεχνικές, όπως η εναλλαγή καλλιεργειών, η καλλιέργεια διαφορετικών ποικιλιών και η υποστήριξη της επιβίωσης και αναπαραγωγής των επικονιαστών µπορούν να εξασφαλίσουν τα ίδια επίπεδα παραγωγής». Το λεγόµενο «Σύνδροµο Κατάρρευσης των Μελισσιών» (Colony Collapse Disorder) αρχικά εντοπίστηκε το 2007. Και, όπως διέγνωσαν οι επιστήµονες, ευθύνεται κάθε χρόνο για την απώλεια τουλάχιστον του 30% των αποικιών µελισσών στον κόσµο. Το ποσοστό αυτό έχει εκτοξευθεί σε ορισµένες περιοχές ακόµα και σε 80%, οδηγώντας σε αφανισµό τη µελισσοκοµία.

Το δεύτερο µεγάλο πρόβληµα είναι η αδράνεια των αρµόδιων φορέων, που είναι επίσης παγκόσµιο φαινόµενο. Τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ε.Ε. οι πιέσεις των κολοσσών της χηµικής βιοµηχανίας υπαγορεύουν επί της ουσίας την επίσηµη πολιτική. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις ΗΠΑ το θέµα έχει φτάσει πλέον στη ∆ικαιοσύνη αφού οι µελισσοκόµοι, που βρίσκονται αντιµέτωποι µε οικονοµική καταστροφή, διαπίστωσαν ότι, παρά τις επιστηµονικές έρευνες και τις συµβουλές των ειδικών, η αρµόδια αρχή, η Αµερικανική Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος (EPA), καθυστερεί καταστροφικά. Έτσι 4 µελισσοκοµικές και 5 περιβαλλοντικές και καταναλωτικές οργανώσεις προσέφυγαν στο Οµοσπονδιακό Περιφερειακό ∆ικαστήριο (Federal District Court) ζητώντας την παρέµβασή του για να ληφθούν µέτρα.

Το πρόβληµα έχει εντοπιστεί και στην Ελλάδα, που είναι η πρώτη µελισσοκοµική χώρα στην Ευρώπη µε 2,2 µελίσσια ανά τετραγωνικό χιλιόµετρο και τέταρτη στην παραγωγή µελιού, µε περισσότερους από 17.000 τόνους ετησίως, µετά την Ισπανία, τη Γερµανία και τη Γαλλία. Και η ελληνική πολιτεία, όµως, τηρεί την ίδια παρελκυστική πολιτική και έχει έρθει σε ευθεία σύγκρουση µε τους µελισσοκόµους που διαπιστώνουν ότι οι προτάσεις τους πετάγονται στο καλάθι των αχρήστων. Πολιτική βέβαια που δεν προξενεί εντύπωση, εάν θυµηθούµε µια ακόµα κορυφαία ρήση του Άλµπερτ Αϊνστάιν για την ανθρώπινη βλακεία. Όπως είχε πει ο εµβληµατικός επιστήµονας «Μόνο δύο πράγµατα είναι άπειρα: το σύµπαν και η ανθρώπινη βλακεία, και ως προς το σύµπαν διατηρώ κάποιες αµφιβολίες».

Ο ρόλος των µελισσών

Επικονίαση ονοµάζεται η διαδικασία στην οποία γίνεται η γονιµοποίηση στα φυτά, διαδικασία που επιτυγχάνεται κυρίως µε τη βοήθεια των εντόµων και του αέρα. Για να το πούµε πιο απλά, τα έντοµα τρέφονται από τη γύρη των ανθών και ταυτόχρονα βοηθούν στη γονιµοποίησή τους. Την ίδια στιγµή, τα φυτά επιτρέπουν στα έντοµα να τραφούν από αυτά, µε αντάλλαγµα τη βοήθεια των εντόµων στην αναπαραγωγική διαδικασία και κατ’ επέκταση στη διαιώνιση του είδους. Οι µέλισσες έχουν τον πιο ενεργό και σηµαντικό ρόλο στη γονιµοποίηση των φυτών, καθώς δρουν ως µηχανικοί µεταφορείς της γύρης. Σύµφωνα µε τους επιστήµονες, µία µέτρια αποικία µελισσών υπολογίζεται ότι έχει 20 έως 40 φορές περισσότερη αξία για την επικονίαση των φυτών, παρά για την παραγωγή µελιού. Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι µέλισσες αποτελούν το 80% περίπου των επικονιαστικών εντόµων, τότε εύκολα καταλαβαίνουµε τη σηµαντική προσφορά τους στο φυτικό και ζωικό περιβάλλον, αφού τα φυτά που αναπτύσσονται αποτελούν τροφή για τα ζώα και τον άνθρωπο, παράγουν οξυγόνο και εμποδίζουν τη διάβρωση του εδάφους. Όπως υπογραμμίζει η Ομοσπονδία Μελισσοκομικών Συλλόγων Ελλάδας, η μέλισσα αποτελεί τον κυρίαρχο επικονιαστή στη φύση καθώς ένα συνηθισμένο μελίσσι με 50.000 μέλισσες επικονιάζει 500.000 άνθη την ημέρα. Από τα 100 είδη φυτών που προσφέρουν το 90% της τροφής στον κόσμο, το 70% γονιμοποιείται από τις μέλισσες. Όμως και όλα τα αγριολούλουδα και τα βότανα χρειάζονται τη μέλισσα, που αποτελεί θεμέλιο λίθο του περιβάλλοντος. Οι επιστήμονες έχουν υπολογίσει και την οικονομική αξία που συνεπάγονται τα έντομα επικονίασης, αξία η οποία στην Ευρώπη υπολογίζεται σε 22 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως.

Φυτοφάρμακα – δολοφόνοι

Τρία είναι τα φυτοφάρμακα – επτά για τις μελισσοκομικές και περιβαλλοντικές οργανώσεις – που, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ευθύνονται για τη μαζική θανάτωση δισεκατομμυρίων μελισσών τα τελευταία 7 επτά χρόνια. Πρόκειται για τα διασυστηματικά εντομοκτόνα, γνωστά και ως νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα, των εταιρειών Bayer και Syngenta, και συγκεκριμένα το imidacloprid, το clothianidin και το thiamethoxam.

Τα συγκεκριμένα φυτοφάρμακα έχουν την ιδιότητα να κυκλοφορούν σε όλα τα μέρη του φυτού, σε αντίθεση με τα συμβατικά που απλώς ψεκάζονται στα φυτά. Η «λογική» αυτών των φυτοφαρμάκων είναι ότι, κυκλοφορώντας σε όλα τα μέρη του φυτού, σκοτώνουν τα επιβλαβή έντομα σε όλη τη διάρκεια ζωής του φυτού.

Η καινούργια αυτή οικογένεια εντομοκτόνων επενδύεται στους σπόρους με ειδική επεξεργασία έτσι ώστε ολόκληρη η ποσότητα να περνά στο φυτό. Η ιδιότητα, όμως, αυτή, όπως αποδεικνύουν τώρα οι επιστημονικές έρευνες, έχει ως αποτέλεσμα, εκτός από τα βλαβερά για τα φυτά έντομα, να εξολοθρεύουν και τα άκρως χρήσιμα και απαραίτητα, όπως είναι οι μέλισσες, οι αγριομέλισσες, οι βομβίνοι και οι πεταλούδες. Αυτό συμβαίνει γιατί τα εντομοκτόνα εντοπίζονται και στο νέκταρ και στη γύρη, ακόμα και στον λεγόμενο «ιδρώτα» των φυτών που παράγεται με τη διαπνοή τους, σε όλους δηλαδή τους χυμούς που συλλέγουν οι επικονιαστές για να εκτελέσουν την αναντικατάστατη λειτουργία της γονιμοποίησης των φυτών.
Οι επιστήμονες επισημαίνουν ακόμα ότι τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα έχουν:

– Υψηλή τοξικότητα, 7.000 φορές περισσότερο από εκείνη του DDT, στην κλίμακα ng (δισεκατομμυριοστών του γραμμαρίου) του φυτοφαρμάκου ανά μέλισσα.
– Μεγάλη διάρκεια παραμονής στο περιβάλλον.
– Υδατοδιαλυτή ιδιότητα, με αποτέλεσμα να εντοπίζονται και στα υπόγεια ύδατα.

Μελέτες που έχουν γίνει από Βρετανούς και Γάλλους επιστήμονες απέδειξαν τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζουν τα διασυστηματικά φυτοφάρμακα τις μέλισσες και γενικότερα όλους του επικονιαστές. Συγκεκριμένα, διαπίστωσαν ότι, ακόμα και όταν η έκθεσή τους στα συγκεκριμένα φυτοφάρμακα ήταν σε όχι υψηλά επίπεδα υπήρχε μεγάλη καθυστέρηση στην ανάπτυξη του πληθυσμού των εντόμων. Αποικίες μελισσών που είχαν εκτεθεί στα φυτοφάρμακα παρήγαν έως και κατά 85% λιγότερες βασίλισσες σε σύγκριση με αποικίες που δεν είχαν εκτεθεί στα νεονικοτινοειδή, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται άμεσα η δημιουργία νέων αποικιών μελισσών. Οι μελέτες έδειξαν ακόμα ότι τα συγκεκριμένα φυτοφάρμακα επηρεάζουν και την ικανότητα πλοήγησης των μελισσών, αφού διαπίστωσαν ότι οι μέλισσες που είχαν εκτεθεί σε αυτά τα εντομοκτόνα είχαν λιγότερες πιθανότητες να επιστρέψουν στην κυψέλη τους μετά τη συλλογή της τροφής.  L1

Βάλια Μπαζού